نقد کتاب

اتوبوس پیر Revenge of the Lawn))
ریچارد براتیگان Richard Brautigan))
مترجم – علیرضا طاهری عراقی
ناشر – مرکز


افق گشوده



زبان روایتی ریچارد براتیگان درمجموعه داستان ( اتوبوس پیر) همچون

درونمایه داستان ها ، پراکنده است. همان گونه که درداستان ، گاه یک تم یا

بیشتربه هم گره خورده وعملکرد آن را گسترش می دهند، منش روایتی دا

ستان ها هم، گاه ساختاری گزارشی ، گاه استعاری وگاه روایتی قصه گویانه

ازنوع شفاهی آن می یابد.

درخوانش نقادانه داستان ها، مخاطب گاه با تردید به منش داستانی حوادث و

وقایع متعدد ومتنوعی که نویسنده راوی آن است، می نگرد. پراکندگی وچند

تکه گی روایت؛ روزمره گی درونمایه ها؛ تداخل آن ها؛ چندلایه گی وچند

وجهی بودن؛مرکزگریزی وبیان استعاری – گزارشی وعاطفی وناتورالیستی

به متن ها سمت وسویی مدرن – مابعد مدرن می بخشد.

منش روایتی که کارکرد استعاری – مجازی کسب می کند درداستان ( انتقام

چمن )

(( اودرسرزمینی که مردم سیب می خورند وحسابی باران می آمد، دربه در
می رفت ورؤیای پرتقال وآفتاب ابدی می فروخت ))

وویژگی قصه گویانه روایتی که منش بیانی شفاهی داشته وگویی قصه گویی

برای مخاطبانی چند (= آن هم مخاطبانی که دارای تخیلی هیجانی وکودکانه

هستند ) راوی قصه های سمبلیک می باشد

(( تقریبا یک ساعت بعد بود که غازها بیدارشدند، خماروخراب. هنوزداشتند
زورمی زدند که سرپا شوند که یکهویکی ازغازها دید دیگرپرندارد . اوبه
بقیه غازها هم خبرداد که بی پرشده اند. همه دلخورشدند. ))

درونمایه های داستان های کتاب ( اتوبوس پیر ) ناظربررویدادها ووقایع بی

ثبات وگذرای زندگی روزمره است. شکلی ازروزمره گی که انسان ها به

طورمستمردرحاشیه ومتن آن به سرمی برند. واین حضور درحاشیه ومتن،

ازسرالزام وضرورت زندگی مدرن یا به عبارتی زندگی مصرف زده ی ما

بعد مدرن است. ناپایداری ولحظه های موقت وگذرای زیستن درشگرد بیانی

ناتورالیستی.

یکی ازویژگی های متمایزکننده ی داستان ها، منش زبانی ولحنی نویسنده

است، که موازی با حرکت درونمایه، نوع روایت، فضای روزمره ای که

عملکرد متن به مخاطب نشان می دهد، رفتارخود را تنظیم می نماید. مبنا و

ساختارروان شناختی این لحن وزبان،داستان ها را ازهمان صمیمیتی برخور

دارمی سازد؛ که رفتارنویسنده با تم هایی که با همه ی گذرا بودنش، برمی

گزیند.

تلفیق این نوع لحن ودرونمایه، درتبیین فضا واتمسفرداستان که منطبق با

موقعیت اجتماعی ست، درحقیقت توانائی ریچارد براتیگان را درموقعیت

شناسی حیات دهه شصت میلادی آمریکا نشان می دهد.

درداستان های درهم وشلوغ این مجموعه، مخاطب می تواند با کمی ژرف

کاوی، پی جوی نوع شخصیت نویسنده نیزباشد.اگرچه درادبیات پست مدرن

متن خودبنیاد و پس ازآفرینش به مرگ مؤلف می انجام ؛ اما با توجه به

پیشینه ی تیپ شخصیتی ریچارد براتیگان که مراحل اسکیزوفره نی را در

آغازجوانی پشت سرنهاد وادامه زندگی را گویا درخودکشی بازجست؛ تودر

تویی وشلوغی داستان های کتاب، به گونه ای حامل برخی ازتجربه های نو

یسنده است که متاثر از ویژگی های شخصیتی وی می باشد.

داستانهای کوتاه ریچارد براتیگان،دنیایی گشوده را درخوانش مخاطب ایجاد

می کند. منش روایتی وزبانی نویسنده، مخاطب را به اکتشاف هستی پنهان

درذهن تاویلی اش سوق می دهد. مخاطب درخوانش مداوم خود، درروند تو

لد مداوم هستی قرارمی گیرد. واین ظرفیت روایی داستان است، که خواننده

رابه سوی کشف آنچه فراترازموجودیت درونمایه هاست، هدایت می کند.

وازمحتوای موجود، قطعیت زدایی می نماید. ونسبیت درونمایه است که

ذهن مخاطب را به چالش می کشد، تا هستی داستان را تداوم بخشد وبه

دوام تاویل خود بنشیند.

مجموعه نشانگان اثر، چه ازنظرسیردرونمایه وعملکرد متن وچه ازحیث

رمزگان زبان – استفاده ازصورمجازی زبان – کلید ورود مخاطب به دنیای

شخصیت مؤلف است.

کتاب ( اتوبوس پیر ) نه بدین جهت که ازمجرای متن به قلمروشخصیت مؤ

لف رهنمون مان باشد وحوزه ی تاویل اثررا گسترش بخشد؛بلکه ازاین جهت

که وجه اشتراک بین متن وکارکرد شخصیت مؤلف رانیزبه گونه ای منعکس

می کند، حائزاهمیت است.

دربیماری شناسی سایکوز ( اسکیزوفره نی ) به نشانگانی برمی خوریم که

حاکی ازگسیختگی درساختارتفکروعاطفه، خیال ورزی ورفتارمی باشد، که

درشخصیت فرد بیمارتجلی می یابد. چنین شخصیتی دربرون داده هایش،

مجموعه ی رمزگان فوق را نیزبا خود حمل می کند وبازتاب می دهد.

استفاده ازاشکال مجازی زبان درکتاب یاد شده که منشی شاعرانه – کاربرد

استعاره و ... – می یابد؛ مرکزگریزی؛ چند لایه گی وفراربودن؛ عدم ثبات

وناپایداری درونمایه وتم ها و... آن فصل مشترکی ست که توجه مخاطب اثر

را به خود معطوف می کند.

چند وجهی بودن متن، دیالکتیک تقابل وتعامل را درفرایند گشوده بودنش به

مخاطب عرضه می دارد. وخوانش وی را درهمان روند شکل می بخشد.

افقی را فرا راه نگاه وی قرارمی دهد، که پایانی برای آن متصورنیست؛ و

پنجره ای می گشاید که هرنگاهی ازپس نگاه قبلی، پی جوی چشم اندازی

جدیدترخواهد بود.